Exhibition poster
Teatr im. Wandy Siemaszkowej
Rzeszow, Poland
17.11.2012 - 31.12.2012
Karel Mišek nalezy do czolowych przedstawicieli czeskiej grafiki uzytkowej a jednoczesnie zajmuje w plakacie swego kraju wyraznie odrebna pozycje. Sztuke czeska (w tym takze i plakat) cechowal z jednej strony liryzm i subtelna poetyka, a z drugiej racjonalizm i chlód tendencji funkcjonalistystycznych. Tymczasem plakaty Miška znamionuje zdecydowana forma i silna wewnetrzna ekspresja. Ta odrebnosc ma swoje racjonalne wytlumaczenie. Dla uksztaltowania sie jego osobowosci twórczej nie miala bowiem wiekszego znaczenia rodzima tra- dycja artystyczna, lecz studia w pracowni plakatu prof. Henryka Tomaszewskiego na warszawskiej Akademii Sztuk Pieknych, która to uczelnia prowadzila w latach siedemdziesiatych podyplomowe studia dla obcokrajowców. Mišek byl jednym z wielu, których do Warszawy sciagnela zarówno renoma polskiego plakatu, jak i przede wszystkim osobowosc Profesora.
Razem z Miškiem studiowal tez inny wybitny plakacista francuski Alain Le Ouer- nec. Z Francji pochodzil tez Thierry Sarfis i Bruno Koper. (...) Pierwsza próba powiedzenia w plakacie czegos od siebie, juz tylko swoim glosem, byla seria plakatów teatralnych, powstalych w pierwszej polowie lat 80., calko- wicie odbiegajacych swym wyrazem od wspólczesnych mu plakatów czeskich. Uderzala w nich calkowita rezygnacja z koloru, prostota, wrecz surowosc uzytych srodków. Ale najwazniejsza klamra, spinajaca wiekszosc tych projektów, bylo roz- pisanie ról dramatycznych sprzetom domowego uzytku. Parabola ludzkich losów w poszczególnych sztukach zostala przedstawiona przy pomocy ukladów mebli. Brak postaci ludzkich, odwolywanie sie do symbolicznych i metaforycznych zna- czen przedmiotów codziennego uzytku w polaczeniu z ascetycznym wrecz ksztal- tem plastycznym nadalo tym plakatom niemal kafkowska atmosfere. W „Zywocie Galileusza” pojawia sie co prawda sylwetka ludzka, ale i ona nie jest zbudowana z zywej materii, lecz drutu kolczastego. Widac z tych prac najlepiej, ze Mišek wy- niósl od Tomaszewskiego rzecz bodaj czy nie najwazniejsza przy projektowaniu plakatów – umiejetnosc mówienia nie wprost. Tresc sztuki jest przekazana, ale nie pokazana.
Dodajmy, ze tylko jeden z serii zaprojektowanych wówczas plakatów ukazal sie drukiem i zawisl na ulicach Pragi („Dwunastu gniewnych ludzi”). Plakaty te niosly bowiem w swym przeslaniu dodatkowa warstwe interpretacyjna – zbyt aluzyjna do ówczesnej sytuacji spolecznej w Czechach, aby cenzura mogla sie zgodzic na ich rozpowszechnianie. Pesymizm bijacy z tych plakatów i sama tylko domnie- mana mozliwosc doszukiwania sie w nich politycznych podtekstów, nie mogly znalezc uznania u komunistycznych decydentów. Odrzucone projekty zaistnialy jedynie w ograniczonej edycji autorskiej wykonanej technika fotograficzna i byly prezentowane przez autora na miedzynarodowych wystawach plakatu, gdzie zwrócil nimi na siebie uwage. Za plakat do „Trzech sióstr” Czechowa otrzymal w 1983 roku pierwsza nagrode na 5 Biennale Plakatu w Lahti.
W nastepnych latach w plakatach teatralnych Miška pojawiaja sie nowe akcenty. Przede wszystkim dochodzi kolor i faktura malarska. Plakaty nabieraja ekspre- syjnego wyrazu. W poszukiwaniu znaku graficznego sklania sie Mišek ku synte- zie malarskiej, jakze bliskiej sposobowi myslenia mistrza – prof. Tomaszewskie- go. Dopiero tu, po latach, pozwala sobie artysta na bardziej bezposrednie aluzje do twórczosci Tomaszewskiego, bedac pewnym, ze nie bedzie mu to poczytane za nasladownictwo. W plakatach tych uderza wyrazistosc, nawet pewna dosad- nosc znaku, którego zawartosc tresciowa nie odslania sie nam od razu i nie jest zupelnie jednoznaczna. Równowaga pierwiastków wizualnych i intelektualnych jest najciekawszym wyznacznikiem osobistego stylu plakatów grafika. Los tych projektów byl bardziej szczesliwy niz serii czarno-bialej. Zrealizowane technika sitodruku dla dwu czolowych scen praskich, mialy moznosc spelnienia swych naturalnych funkcji informacyjnych wprost na ulicach miasta.
Wspominalem juz o kafkowskim klimacie wczesniejszych plakatów teatralnych. W tym kontekscie trudno sie dziwic, ze wsród realizacji z ostatnich lat znalazly sie slynne dwa tematy kafkowskie – „Zamek” i „Proces”. Tu równiez rezygnuje z uzycia koloru, pozostawiajac kreowanemu czernia znakowi dzwiganie calego przeslania tresciowego. Pierwszy z tych plakatów przyniósl grafikowi nagrode miasta Brna na XIV Biennale Grafiki Uzytkowej w Brnie w 1990 r. i Glówna Na- grode 3 Biennale Plakatu Teatralnego w Rzeszowie w 1991 r., a drugi uzyskal III nagrode w dziale plakatów kulturalnych na 3 Miedzynarodowym Triennale Plakatu w Toyamie w 1991 roku.
Po roku 1989 wiele sie zmienilo w Czechach, podobnie, jak we wszystkich kra- jach Europy Srodkowej, w których upadl system komunistyczny – w dziedzinie kultury, obok wielu pozytywnych zjawisk, wystapily takze negatywne. Ubogie budzety placówek kulturalnych nie pozwalaja na czeste wydawanie plakatów. Zmniejszajaca sie liczba zamówien na plakaty sklonila Miška do podjecia wy- zwania wobec nowej rzeczywistosci. Z jednej strony sam stal sie dla siebie zlece- niodawca projektujac serie postersów „The Poster as Art” (Plakat jako sztuka). Pojawily sie w niej róznego rodzaju „przedmioty niemozliwe” (koncepcja bliska pomyslom japonskiego grafika i plakacisty Shigeo Fukudy, realizowana bardzo prostymi srodkami graficznymi). Druga seria postersów powstala pod wspólnym haslem „The Poster as a Message” (Plakat jako przeslanie). A z drugiej strony artysta ponownie zajal sie dyscyplinami warsztatowymi – rysunkiem i grafika artystyczna. Tym razem jednak, w przeciwienstwie do uprawianego przed laty malarstwa, ich powstawanie bylo scisle powiazane z warsztatem plakacisty.
W trakcie projektowania plakatów Mišek czesto poslugiwal sie ekspresyj- nym gestem malarskim. Dynamiczne linie, ekspresyjne plamy koloru oka- zaly sie same w sobie na tyle atrakcyj- ne, ze artysta przenosil ich fragmenty na papier i tam stawaly sie podstawa samodzielnych kompozycji realizowa- nych potem przy pomocy serigrafii. Mimo tych swoistych „transplantacji” charakter grafik jest calkowicie od- mienny od jego plakatów. Fragment, detal z plakatu, przeniesiony na nowy obszar, zaczyna zyc wlasnym zyciem. Oczywiscie ten pierwszy impuls wy- wodzacy sie z pracy nad plakatem, podlega na swoim, juz autonomicz- nym obszarze grafiki, dalszej obróbce. Przede wszystkim poddany zostaje rygorom kompozycyjnym, uporzadko- waniu wewnetrznemu. Z reguly sa to kompozycje abstrakcyjne. Niekiedy jednak przybieraja ksztalty biomor- ficzne lub aluzyjnie nawiazuja do form przedmiotowych.
Osobiscie najbardziej uderza mnie w nich bardzo liryczna, poetycka nuta i pogodny, niekiedy lekko grotesko- wy nastrój, bliski klimatowi czeskiej ilustracji dzieciecej. l tak niespo- dziewanie Mišek poprzez swe grafiki powraca w krag rodzimej tradycji pla- stycznej, od której tak daleko odbiegl w swych plakatach.
Zdzislaw Schubert
